1. Mat láhttenváttisvuođat leat?

2. Goas lea váttisvuohta mainna mii berret juoidá dahkat?

3. Lea go váhnemiid sivva ahte mánás leat láhttenváttisvuođat?

1. Mat láhttenváttisvuođat leat?

Duođalaš láhttenváttisvuođaid dovdomearkkat ovdaskuvla- ja vuođđoskuvlaagi mánáin dábálaččat leat:

• Dávjá diggojit ollesolbmuiguin
• Dávjá ribahit suhttat
• Vuosttildit dahje eai mieđit dahkat dan maid ollesolbmuin ožžot dieđu dahkat
• Muosehuhttá earáid mieleavttus
• Rihkku njuolggadusaid, ja ii sáhte birgehallat ovttaahkásaččaiguin
• Lea vaššái earáid vuostá, vašán ja mávssahanáŋgir
• Sivahallá earáid iežas boasttuvuođaid geažil
• Gielista ja suoláda
• Váilevaš sosiála gálggat

Boarráset mánáin/nuorain geain leat láhttenváttisvuođat leat dávjá eará dovdomearkkat, nugo lobiheamet jávkan, suoládeapmi, billisteamit, veahkaválddálašvuohta ja gárihuhttinmirkkuid geavaheapmi.

2. Goas lea váttisvuohta mainna mii berret juoidá dahkat?

Buot mánát leat áigodagain opposišuvnnas iige dat mearkkaš ahte lea sáhka duođalaš láhttenváttisvuođain.

Dávjá hupmet «70%-njuolggadusa» birra. Jus mánná álkit birgehallá ja 70% dilálašvuođain dahká muđui dan maid su sihtá dahkat, de mánná gullá dábálaš mánáid jovkui. Mánát geain leat duođalaš láhttenváttisvuođat dávjá eai sajáiduva dilálašvuođaide eambbo go gaskal 0-20%.

Mánáin geat vuostáiváldet PMTO leat iešguđet gráda láhttenváttisvuođat. Ollugiin lea maiddái diagnosa, juogo opposišunealla láhttenárru dahje duođalaš láhttenárru.

PMTO sáhttá dattetge leat hui ávkkálaš vaikko mánás ii leat diagnosa dahje eai leat nu stuora váttisvuođat.

Váhnemiidda sáhttá PMTO ávkkálaš jus mánás leat máŋga vuolábealde dovdomearkkain:

• Mánná álkit riiddáska ollesolbmuiguin ja eará mánáiguin.
• Mánná dávjá ii jeagat dahkat dan maid ollesolbmot dadjet son galgá dahkat.
• Mánná lea dávjá opposišuvnnas.
• Mánná čájeha unnán dáhtu birgehallat earáid ektui.
• Mánás leat váttisvuođat birgehallat duhkoraddamis ovttaahkásaččaiguin.

3. Lea go váhnemiid sivva ahte mánás leat láhttenváttisvuođat?

Leat máŋggabealat sivat dasa ahte mánás šaddet láhttenváttisvuođat.

PMTO-divššus ii guovdilastojuvvo gii lea sivalažžan dasa ahte «lea šaddan nugo lea šaddan».  Áiccalmasvuohta biddojuvvo čovdosiidda ja dasa ahte oažžut positiiva rievdadusa váhnen guovtto ja mánáid ovttasdoaibmamii.

Ollu dilálašvuođain ollesolbmo guovttos ja mánná leat šaddan darvánan ja negatiivvalaš ovttasdoaibmanminstarii mas iežaset vehkiin eai beasa eret. Dattetge lea dehálaš ahte sii ožžot veahki dain dilálašvuođain main váhnen guovttos ja mánát eai beasa eret negatiivvalaš minstaris.

Rievdadus ferte álgit dainna ahte váhnen guovttos rievdadeaba vuogi mo dusteba iežaska máná.

PMTO-dikšu galgá veahkehit váhnen guovtto dainna. Rievdaduvvon ovttasdoaibmanminstara bokte máná ovdánanvejolašvuođat ovddiduvvojit.